Boże Narodzenie, jedno z największych świąt chrześcijańskich, ustanowione zostało w Kościele w IV wieku. Po raz pierwszy odnotowano je w rzymskim kalendarzu świątecznym w 354 roku. Z tego okresu pochodzi malowidło znajdujące się w katakumbach rzymskich, przedstawiające (prawdopodobnie) św. Rodzinę, pierwsze hymny łacińskie o Bożym Narodzeniu oraz marmurowe płaskorzeźby sarkofagowe przedstawiające Dzieciątko Jezus i towarzyszące mu zwierzęta: wołu i osła. Płaskorzeźby takie w IV i w V wieku były umieszczane na grobowcach niektórych rzymskich patrycjuszy-chrześcijan.
Dopiero dwa wieki później zostały wprowadzone do liturgii obchody wigilijne jako przedświęcie Bożego Narodzenia, z obowiązującym postem, modłami, czuwaniem i oczekiwaniem na święta.
Boże Narodzenie i poprzedzająca je wigilia przypadają w porze przesilenia zimowego. W dalekiej przeszłości, jeszcze przed przyjęciem chrześcijaństwa, w świecie antycznym i na ziemiach prasłowian, a także u innych ludów zamieszkujących Europę, około 25 grudnia, w czasie zimowego przesilenia słońca obchodzono uroczyście początek roku słonecznego, wegetacyjnego i obrzędowego oraz wielkie święta kultowe, noworoczne, rolnicze i zaduszne. Święta takie odprawiali także nasi przodkowie, a pewne ich ślady przetrwały dotychczas w zwyczajach wigilijnych, przede wszystkim w wigilijnych zwyczajach i obrzędach ludowych.
Także data Bożego Narodzenia – 25 grudnia została ustanowiona w Kościele nieprzypadkowo. Wtedy Rzymianie świętowali dzień narodzin niezwyciężonego słońca – na cześć perskiego boga słońca – Mitry, którego kult rozpowszechnił się w Rzymie za czasów Aureliana, w III wieku.
Ojcowie Kościoła – pierwsi biskupi rzymscy przejęli zatem tę właśnie datę jako dzień narodzin Jezusa Chrystusa. Święta Bożego Narodzenia, obchodzone w tym czasie, stanowić miały przeciwwagę dla pogańskiego kultu słońca.
Niezależnie jednak od wszystkich reliktów, obecnych w obchodach Bożego Narodzenia, są one przede wszystkim wielkim świętem chrześcijańskim Kościoła i wielkim świętem domowym o bardzo pięknej, bogatej i różnorodnej obrzędowości.
fot.: El Greco, Święta Rodzina ze św. Anną i małym św. Janem